ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η ιστορία της Πρωτομαγιάς

και η θεσμική της κατοχύρωσις

Της Αικ. Γ. Δασκαλοπούλου*

Με αφορμή τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς, ολίγες σκέψεις διά το ζήτημα αυτό.

Ι. Πρωτομαγιά –Ημέρα Μνήμης
Ιστορικώς, ημέρα μισθών και συνδικαλιστικών διεκδικήσεων, η 1η Μαΐου αναφέρεται εις την επέτειον, εν έτει 1886, της εκκλήσεως των αμερικανικών εργατικών συνδικάτων διά την απαίτησιν της οκταώρου εργασίας, προκειμένου οι εργάτες των μεγάλων αμερικανικών βιομηχανιών να έχουν την στοιχειώδη «πολυτέλεια» της ξεκούρασης εντός της ημέρας.
Γνωστή εις την άλλη άκρη του Ατλαντικού ως «ημέρα μετακόμισης», η πρώτη αυτή ημέρα του Μαΐου σηματοδοτεί την έναρξιν του νέου λογιστικού έτους διά τις αμερικανικές εταιρείες και το τέλος των συμβάσεων εργασίας διά τους εργαζόμενους, ορισμένοι εκ των οποίων πρέπει να μετακομίσουν διά να βρουν εργασία αλλού.
Έτσι, από την 1η Μαΐου 1886, περισσότεροι από 300.000 εργάτες διαδήλωσαν ειρηνικώς εις όλη την χώραν, ανταποκρινόμενοι εις το κάλεσμα των συνδικάτων.
Ωστόσο, μετά από μια άλλη διαδήλωσιν, αυτή της 3ης Μαΐου, ήτις κατέληξε εις τον θάνατον απεργών της εταιρείας McCormick Harvester εν Σικάγο, διοργανώθη μία πορεία διαμαρτυρίας εις την ίδια πόλιν, εις τις 4 Μαΐου. Κατά την διάρκειαν αυτής της διαδηλώσεως, μια έκρηξις βόμβας ακολουθήθηκε από συγκρούσεις αίτινες προκάλεσαν πολλά θύματα μεταξύ των αστυνομικών δυνάμεων.
Αρκετοί αναρχικοί συνδικαλιστές συνελήφθησαν, ενώ κατά την διάρκειαν της δίκης, πέντε συνδικαλιστές κατεδικάσθησαν εις θάνατον.
Τελικώς, η υιοθέτησις του 8ώρου, 5 ημέρες την εβδομάδα, έλαβε χώρα διά πρώτη φορά από  την Ford Motor Company, τον Σεπτέμβριον του 1926.
Όπως οι περισσότεροι εργοδότες της εποχής, ο Henry Ford μισούσε τα εργατικά σωματεία και είχε απαγορεύσει τον συνδικαλισμόν εις τα εργοστάσιά του.
Παρόλ’ αυτά, ενώπιον της δυσαρέσκειας των εργαζόμενων, ήτις εφούντωνε, εις τας αρχάς του 1914 ανακοίνωσε ότι θα πλήρωνε τους άνδρες του 5 δολάρια την ήμερα διά 8 ώρες εργασίας, την ώρα που οι εργάτες των εργοστασίων κέρδιζαν τότε 2,34 δολάρια διά 9 ώρες δουλειάς!
Ο υπερδιπλασιασμός των αμοιβών σόκαρε τους άλλους βιομήχανους, όμως ωφέλησε τον κ. Ford. Η παραγωγικότης εις το εργοστάσιόν του εξετινάχθη και οι εργάτες ήταν υπερήφανοι να δουλεύουν διά την εταιρείαν και δεν εξαφανίζοντο πλέον άνευ προειδοποιήσεως από την θέσιν τους.  
Η ανωτέρω απόφασις του αυτοκινητοβιομηχάνου, απεδείχθη λοιπόν μία κίνησις-ματ από την πλευρά, ήτις δεν «έσβησε» απλά τις απαιτήσεις των συνδικαλιστών, αλλά επέφερε και πολλαπλά οφέλη διά την επιχείρησίν του.

ΙΙ. Η Εργατική Πρωτομαγιά εν Ελλάδι
Εν Ελλάδι, ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς έλαβε χώρα εν έτει 1893, εν Αθήναις, με πρωτοβουλία του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου του Σταύρου Καλλέργη (ένας από τους προδρόμους του σοσιαλιστικού κινήματος εν Ελλάδι).
Η 1η Μαΐου ήτο Σάββατον και εργάσιμη. Έτσι, επελέγη η Κυριακή 2 Μαΐου, διά να έχει η εορτή μαζικόν χαρακτήραν. Συμφώνως με την εφημερίδαν «Σοσιαλιστής», ήντινα εξέδιδεν ο Καλλέργης, εις τις 5 το απόγευμα της Κυριακής συγκεντρώθησαν εν τω Σταδίω πάνω από 2.000 σοσιαλιστές και εργαζόμενοι.
Η «Εφημερίς» τους υπολόγισε μόνο εις 200 και σημείωνε εις σχετικόν άρθρον της: «Οι πλείστοι εξ αυτών ήσαν εργάται, ευπρεπώς κατά το πλείστον ενδεδυμένοι, με ερυθράς κονκάρδας επί της κομβιοδόχης, και πολύ ήσυχοι άνθρωποι. Αυτοί είναι οι πρώτοι σοσιαλισταί εν Ελλάδι, και συνήλθον χθες εις το πρώτον αυτών εν Αθήναις συλλαλητήριον».
Οι συγκεντρωμένοι ενέκριναν ψήφισμα το οποίον είχε ως εξής:
«Συνελθόντες σήμερον την 2 Μαΐου, ημέραν Κυριακήν και ώραν 5 μ.μ. εν τω Αρχαίω Σταδίω, οι κάτωθι υπογεγραμμένοι μέλη του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου» και υπό μισθόν πάσχοντες εψηφίσαμεν:
Α) Την Κυριακήν να κλείωσι τα καταστήματα, καθ' όλην την ημέραν, και οι πολίται ν' αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται 8 ώρας την ημέραν.
Γ) Ν' απονέμηται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Το συμβούλιον του «Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου» να επιδώση το ψήφισμα εις την Βουλήν.»
Το ψήφισμα επεδόθη, τελικώς, εις τον Πρόεδρο της Βουλής την 1η Δεκεμβρίου 1893 από τον ίδιο τον Σταύρο Καλλέργη.
Αυτός ανήλθε εν συνεχεία εις το δημοσιογραφικόν θεωρείον και ανέμενε με ανυπομονησίαν από τον Πρόεδρον της Βουλής να το εκφωνήσει.
Αυτός πάλι κωλυσιεργούσε και «ησχολείτο εις την ανάγνωσιν ετέρων αναφορών προερχομένων εκ διαφόρων προσώπων και πραγματευομένων κατά το μάλλον και ήτο περί ανέμων και υδάτων», όπως έγραψε στον «Σοσιαλιστή».
Ο Καλλέργης διεμαρτυρήθη μεγαλοφώνως και με εντολήν του Προέδρου συνελήφθη διά διατάραξιν της συνεδριάσεως.
 Οι στρατιώτες της φρουράς, αφού τον εκτύπησαν με τα κοντάκια των όπλων τους, τον μετέφεραν εις το αστυνομικό τμήμα, όπου παρέμεινε επί διήμερον.
Εις τις 9 Δεκεμβρίου 1983 εδικάσθη και κατεδικάσθη εις φυλάκισιν 10 ημερών, άστινας εξέτισεν εις τις φυλακές του Παλαιού Στρατώνος.
Με τον περιπετειώδη αυτόν τρόπον έληξε και τυπικώς ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς εν Ελλάδι.

III. Νομοθετική κατοχύρωσις της απεργίας και σύγχρονες προβλέψεις

1. 'Αρθρο 23 του Συντάγματος των Ελλήνων - Συνδικαλιστική ελευθερία
Tο Kράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ανεμπόδιστη άσκηση των συναφών μ' αυτή δικαιωμάτων εναντίον κάθε προσβολής τους, μέσα στα όρια του νόμου.
H απεργία αποτελεί δικαίωμα και ασκείται από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων.
Aπαγορεύεται η απεργία με οποιαδήποτε μορφή στους δικαστικούς λειτουργούς και σ' αυτούς που υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας. Tο δικαίωμα προσφυγής σε απεργία των δημόσιων υπαλλήλων και των υπαλλήλων της τοπικής αυτοδιοίκησης και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, καθώς και του προσωπικού των κάθε μορφής επιχειρήσεων δημόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, που η λειτουργία τους έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, υπόκειται στους συγκεκριμένους περιορισμούς του νόμου που το ρυθμίζει. Oι περιορισμοί αυτοί δεν μπορούν να φθάνουν έως την κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας ή την παρεμπόδιση της νόμιμης άσκησής του.

2. Γνωστοποίησις απεργίας και στάσεων εργασίας
Συμφώνως με τα προβλεπόμενα εις το άρθρον 19 του Ν.1264/1982, όπως τροποποιήθη με το άρθρον 91 του Ν.4808/2021, η απεργία αποτελεί δικαίωμα των εργαζομένων και ασκείται από τας συνδικαλιστικάς οργανώσεις είτε ως μέσον διά την διαφύλαξιν και προαγωγή των οικονομικών, εργασιακών, συνδικαλιστικών και ασφαλιστικών συμφερόντων των εργαζομένων και ως εκδήλωσις αλληλεγγύης διά τους αυτούς σκοπούς, είτε ως εκδήλωσις αλληλεγγύης εργαζομένων επιχειρήσεων ή εκμεταλλεύσεων που εξαρτώνται από πολυεθνικές εταιρίες προς εργαζομένους εις επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις ή εις την έδραν της ίδιας πολυεθνικής εταιρείας, και εφόσον η έκβασις της απεργίας των τελευταίων θα έχει άμεσες επιπτώσεις εις τα οικονομικά ή εργασιακά συμφέροντα των πρώτων. Εις την δεύτερη περίπτωσιν η απεργία κηρύσσεται μόνον από την πιο αντιπροσωπευτική τριτοβάθμια συνδικαλιστική οργάνωσιν.
Διά την άσκησιν του δικαιώματος της απεργίας, συμπεριλαμβανομένων των ολιγόωρων στάσεων εργασίας, απαιτείται προειδοποίησις του εργοδότου ή της συνδικαλιστικής του οργανώσεως είκοσι τέσσερις (24) τουλάχιστον ώρες πριν από την πραγματοποίησίν της. Η προειδοποίησις είναι έγγραφη, επιδίδεται με δικαστικόν επιμελητήν εις τον εργοδότην ή τους εργοδότες που αφορά και περιλαμβάνει την ημέραν και ώραν ενάρξεως και την διάρκειαν της απεργίας, την μορφήν αυτής, τα αιτήματα της απεργίας και τους λόγους που τα θεμελιώνουν.
Σημειώνεται ότι διά τις επιχειρήσεις δημόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας (αρθ. 19, παρ. 2, Ν.1264/1982, όπως έχει τροποποιηθεί με αρθ. 92, Ν.4808/2021), η κήρυξις απεργίας δεν δύναται να πραγματοποιηθεί προτού περάσουν τέσσερις (4) πλήρεις ημέρες από την γνωστοποίησιν των αιτημάτων και των λόγων που τα θεμελιώνουν, με έγγραφον το οποίον κοινοποιείται με δικαστικόν επιμελητήν εις τον εργοδότην ή τους εργοδότες, εις το Υπουργείον το οποίον ασκεί την σχετική εποπτείαν και εις το Υπουργείον Εργασίας (αρθ. 20, παρ.2, Ν.1264/1982).
Πρόσθετη υποχρέωσις πριν την πραγματοποίησιν της απεργίας, αποτελεί η προηγούμενη κατάθεσις αιτήματος διεξαγωγής δημοσίου διαλόγου ενώπιον του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας (Ο.ΜΕ.Δ.), από τας αρμόδιας συνδικαλιστικές οργανώσεις αίτινες κηρύσσουν την απεργίαν ή την ολιγόωρην στάσιν εργασίας, συμφώνως με το οριζόμενα εις το άρθρον 3 του Ν.2224/1994, όπως τροποποιήθη με το άρθρον 94 του Ν.4808/2021.  Όσο διαρκεί ο δημόσιος διάλογος, αναστέλλεται η άσκησις του δικαιώματος της απεργίας και απαγορεύεται η άσκησις αγωγής ενώπιον των αρμόδιων δικαστηρίων διά θέματα σχετικά με την εν λόγω απεργία.

3. Προσωπικό Ασφαλείας και Ελάχιστης Εγγυημένης Υπηρεσίας
Με το άρθρον 21 του Ν.1264/1982, όπως αντικατεστάθη από το άρθρον 95 του Ν.4808/2021, προβλέπεται η υποχρέωσις της συνδικαλιστικής οργανώσεως, ήτις κηρύσσει την απεργίαν, να διαθέτει κατά την διάρκειάν της το αναγκαίον Προσωπικόν Ασφαλείας διά την ασφάλειαν των εγκαταστάσεων της επιχειρήσεως και την πρόληψιν καταστροφών και ατυχημάτων. Περαιτέρω, διά τας επιχειρήσεις δημόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφελείας (αρθ. 19, παρ. 2, Ν.1264/1982, όπως έχει τροποποιηθεί με αρθ. 92, Ν.4808/2021), πέραν του προσωπικού ασφαλείας διατίθεται και Προσωπικόν Ελάχιστης Εγγυημένης Υπηρεσίας, διά την αντιμετώπισιν στοιχειωδών αναγκών του κοινωνικού συνόλου κατά την διάρκειαν της απεργίας. Οι στοιχειώδεις αυτές ανάγκες ορίζονται ως τουλάχιστον το ένα τρίτον (1/3) της συνήθως παρεχόμενης υπηρεσίας.
Ως εκ τούτου, το ποσοστόν του Προσωπικού Ελάχιστης Εγγυημένης Υπηρεσίας που θα συμφωνηθεί, δεν μπορεί να είναι μικρότερον του ως άνω οριζόμενου (αριθ. 62587/2021 Εγκύκλιος Υπουργείου Εργασίας).
Ειδικότερα, η συνδικαλιστική οργάνωσις ήτις εκήρυξε την απεργίαν γνωστοποιεί εγγράφως εις τον εργοδότην, με έγγραφον που επιδίδεται με δικαστικόν επιμελητήν πριν από την έναρξιν της απεργίας, τα ονόματα των εργαζομένων οίτινες θα παρέχουν τις υπηρεσίες τους ως Προσωπικόν Ασφαλείας και, αν απαιτείται, ως Προσωπικόν Ελάχιστης Εγγυημένης Υπηρεσίας. Το προσωπικόν καθορίζεται με ειδική συμφωνία μεταξύ της πιο αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργανώσεως της επιχειρήσεως ή εκμεταλλεύσεως και του εργοδότου, με απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών. Η συμφωνία ισχύει διά ολόκληρον το ημερολογιακόν έτος που ακολουθεί και, εις την περίπτωσιν μη καταγγελίας ή τροποποιήσεώς της, ισχύει και διά τα επόμενα ημερολογιακά έτη (αρθ. 21, παρ. 4-9, Ν.1264/1982).
Πάντως, δεν επιτρέπεται η κήρυξις απεργίας χωρίς να έχει προηγουμένως καθοριστεί το Προσωπικόν Ασφαλείας και, όπου απαιτείται, το Προσωπικόν Ελάχιστης Εγγυημένης Υπηρεσίας, ή χωρίς να τεθεί πραγματικά εις την διάθεσιν του εργοδότου το συγκεκριμένον προσωπικόν με ευθύνη της συνδικαλιστικής οργανώσεως ήτις κηρύσσει την απεργίαν, το οποίον υπόκειται εις το διευθυντικόν δικαίωμα του εργοδότου (αρθ. 21, παρ. 10, Ν.1264/1982)

4. Προστασία του δικαιώματος εις την εργασίαν
Με το άρθρον 93 του Ν.4808/2021, εισάγεται νέα υποχρέωσις δι’ όλες τις συνδικαλιστικές οργανώσεις αίτινες κηρύσσουν απεργίαν, εις σχέσιν με τους εργαζόμενους που δεν συμμετέχουν εις αυτήν.
Πιο συγκεκριμένως, η συνδικαλιστική οργάνωσις ήτις κηρύσσει απεργίαν υποχρεούται να προστατεύει το δικαίωμα των εργαζομένων, οίτινες δεν συμμετέχουν εις αυτήν, ώστε να προσέρχονται και να αποχωρούν ελευθέρως και ανεμποδίστως από την εργασίαν τους και να παρέχουν αυτήν χωρίς εμπόδιον και ιδίως χωρίς την άσκησιν σωματικής ή ψυχολογικής βίας εις βάρος τους από οιονδήποτε. Εν περιπτώσει παραβιάσεως της υποχρεώσεως αυτής, η απεργία δύναται να διακοπεί με απόφασιν του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της συνδικαλιστικής οργανώσεως ήτις έχει κηρύξει την απεργίαν, κατά την διαδικασίαν ήτις προβλέπεται εις το άρθρον 22 του Ν.1264/1982, όπως έχει τροποποιηθεί με το άρθρον 95 του Ν.4808/2021.
Εις την περίπτωσιν αυτή, διά την κήρυξιν νέας απεργίας απαιτείται η τήρησις όλων των διατυπώσεων του άρθρου 20 του Ν.1264/1982 και της προθεσμίας της παρ. 1 του άρθρου 19 ή της παρ. 2 του άρθρου 20 του Ν.1264/1982, κατά περίπτωσιν.
Επιπροσθέτως, προβλέπεται ότι η υπαίτια παραβίασις της ανωτέρω υποχρεώσεως γεννά αστικήν ευθύνην της αρμόδιας συνδικαλιστικής οργανώσεως και των υπαίτιων μελών του διοικητικού της συμβουλίου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Εξακολουθεί επί των ημερών μας να παραμένει μετέωρη η εξήγησις του φαινόμενου της σταδιακής εκπτώσεως της αξίας της απεργίας διά το μεγάλο πλήθος των πραγματικά μισθωτών εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, όπως δυνάμεθα άπαντες να διαπιστώσουμε.
Μία απάντησις ήτις θα περιορίζετο να επισημάνει ότι το φαινόμενον αυτό αποτελεί απόρροιαν της γενικότερης ελλείψεως εμπιστοσύνης των εργαζομένων προς την συνδικαλιστικήν ηγεσίαν δεν είναι ικανοποιητική, καθώς η έλλειψις εμπιστοσύνης εις εκάστη ηγεσίαν, κανονικώς, οδηγεί εις την αλλαγήν αυτής με πρόσωπα πιο αξιόπιστα και πιο αποτελεσματικά.
Τουτέστιν, αναμένομεν τις περαιτέρω ιστορικές και κοινωνικές εξελίξεις επί του μεγίστου αυτού ζητήματος, το οποίον εξάλλου πηγάζει κι εκπορεύεται από το συλλογικό συνειδητόν και ασυνείδητον και τις εν γένει μεγάλες αλλαγές που αναμένονται να λάβουν χώρα μελλοντικώς.

📚📖 Βιβλιογραφία και Πηγές: 1. Cinq questions sur le 1er mai, fête du travail, République française, https://www.vie-publique.fr/.../274183-cinq-questions-sur.... 2. Ο Henry Ford καθιέρωσε το 8ωρο – Ο λόγος θα σας εκπλήξει, Money Review, https://www.moneyreview.gr/.../o-henry-ford.../.... 3. Εργατική Πρωτομαγιά, Σαν σήμερα, https://www.sansimera.gr/articles/256#google_vignette 4. Κήρυξη Απεργίας, Επιθεώρηση Εργασίας, https://www.hli.gov.gr/.../syndikalistes/kiryxi-apergias/ 5. Σύνταγμα της Ελλάδος, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.hellenicparliament.gr/.../FEK%20211-A-24-12... 📸 Εικόνες: Διαδίκτυον

* Προϊσταμένη Τμήματος Μόνιμου
Προσωπικού Δήμου Αιγάλεω